قدس آنلاین- هیأت انتخاب و خرید کتاب ارشاد در تمام سال‌های پس از تأسیس همواره با انتقاد روبهرو بوده است. در سال‌هایی این انتقاد متوجه شفافنبودن خریدها و مشخص نبودن اعضای هیأت خرید بوده است و در سال‌هایی نیز این انتقادها متوجه رانت‌هایی بوده است که از قبل این خریدها بهوجود آمده است. همین مسائل باعث شد از ابتدای دولت یازدهم و در دوره معاونت سیدعباس صالحی شعار شفاف‌سازی در دستورکار وزارتخانه قرار بگیرد و اعضای این هیأت، معیارهای خرید و مصوبات هر جلسه رسانه‌ای شود. این تغییرات رخ نداد و ناشران بازهم به این خریدها انتقاداتی وارد میکردند.
طبق آئین‌نامه هیأت انتخاب و خرید کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چهار کارگروه تخصصی (دین، علوم اجتماعی و انسانی و دانش عمومی، کودک و نوجوان، و هنر و ادبیات) نسبت به ارزیابی کتاب‌های ارسالی از سوی ناشران در زمینه خرید عناوین و میزان شمارگان آن‌ها تصمیم می‌گیرند و مصوبات آن‌ها بعد از تأیید در هیأت مرکزی انتخاب و خرید کتاب اجرایی خواهند شد.
سیدعلی کاشفی‌خوانساری که در کمیته کودک و نوجوان هیأت خرید کتاب ارشاد حضور دارد می‌گوید: خرید کتاب توسط ارشاد موضوع جدیدی نیست و در همه دولت‌ها وجود داشته، اما آمار دقیق آن منتشر نمی‌شده و اعضای هیأت خرید هم معرفی نمی‌شدند. همین‌که امروز انتقادی وجود دارد ناشی از شفاف‌سازی افراد و هیأت فعلی است.
این نویسنده و ناشر می‌گوید: در این دوره برای اولین‌بار کمیته‌های تخصصی تشکیل شده است و این‌طور نیست یک جمع محدود همه کتاب‌ها را بررسی کنند، بلکه کتاب‌ها در گروه‌های تخصصی توسط افرادی که آشنایی بیشتری با این مقوله دارند بررسی می‌شود و این هم اتفاق خوبی است که باید مدنظر داشته باشیم.
کاشفی‌خوانساری پیشنهاد می‌کند انتقادهای مطرح‌شده در یک میزگرد به‌صورت شفاف و مصداقی مطرح شود تا مورد بررسی قرار بگیرد، چون مسیر خرید هیأت انتخاب و خرید ارشاد کاملاً روشن است. اگر کتابی به هیأت داده نشود و یا در جلسه مطرح نشود، نمی‌شود از اعضای کمیته در این مورد انتقاد کرد. او در مورد معیارهایی که در این کمیته وجود دارد می‌گوید: حمایت و خرید از کتاب‌های تألیف دوبرابر کتاب‌های ترجمه است که این مسأله در گروه کودک و نوجوان بین اعضا توافق شده است. همچنین در این کمیته بر دولتی بودن یا نبودن ناشر تأکید خاصی شده است، به این‌صورت سقف خرید کتاب از ناشران دولتی و یا وابسته به بودجه عمومی نسبت به ناشران خصوصی کمتر است.
کاشفی‌خوانساری می‌گوید: محتوا، ویرایش، صفحه‌آرایی و طراحی جلد، تازگی موضوع و ویژگی‌های کیفی اثر در گروه کودک و نوجوان موردتوجه قرار می‌گیرد و براساس آن رقمی پیشنهاد می‌شود تا میانگین رأی اعضا به‌عنوان میزان خرید در صورتجلسه درج شود. ناشران شهرهای کوچک و استان‌های محروم معمولاً با نگاه حمایتی ویژه‌ای همراهند؛ مثلاً اگر کتابی به‌خاطر کیفیت در شهری حمایت نشود، ناشر چون به انتشار کتاب کودک اهتمام کرده کتابش خریداری می‌شود. مواردی مثل برنده شدن در جوایز و یا مورد نقد قرار گرفتن در نشریات تخصصی، خرید کپی‌رایت برای کتاب‌های ترجمه و خارجی از امتیازهای مثبت پیش‌بینی‌شده‌ای است که این نویسنده از آن‌ها به‌عنوان امتیازهای خرید گروه کودک و نوجوان نام می‌برد.
وی در پاسخ به این پرسش که چه پیشنهادی برای بهتر شدن عملکرد هیأت خرید کتاب دارد، می‌گوید: یکی از نکاتی که درخصوص عملکرد هیأت خرید وجود دارد این است که ارشاد با خرید کتاب دو کار جدا را انجام می‌دهد که ممکن است این دو هدف همیشه به‌راحتی با هم قابل‌جمع نباشند. هدف اول تأمین نیاز کتابخانه‌های روستایی و مناطق محروم، مدارس و دانشگاه‌ها و مسأله بعدی حمایت از صنعت نشر و ناشران است. این شاعر معتقد است ارشاد باید از کتاب‌های برگزیده کلیه جشنواره‌ها و کتاب‌های موردتأیید مجلات تخصصی و کتاب‌های راه‌یافته به فهرست‌های کتاب‌های مناسب توسط نهادهای مختلف به‌طور سیستماتیک حمایت کند و اگر این اتفاق رخ دهد به‌معنای این است که عملاً جمع کارشناسان و انتخابگران کتاب در وزارت ارشاد به‌جای ۵ نفر به ۱۵۰ نفر افزایش پیدا کرده و با این دیدگاه ضریب خطا پایین می‌آید.
پیشنهادها الزام اجرایی ندارند
اسماعیل امینی عملکرد اعضای هیأت انتخاب و خرید کتاب را در ارشاد آزادانه می‌داند. او می‌گوید: ارشاد در انتخاب ما دخالتی ندارد و ما براساس معیارها دست به انتخاب کتاب می‌زنیم. من می‌دانم دانشجوی جوان امروز برای چه کتابی به کتابخانه مراجعه می‌کند، چه کتابی به‌دست می‌گیرد و معمولاً کتابی انتخاب می‌کنم که می‌دانم در قفسه کتابخانه نمی‌ماند.
وی وقتی از معیارهایش برای انتخاب کتاب می‌گوید، بر انتخاب کتاب‌های مرجع و پژوهشی تأکید دارد.
این پژوهشگر درخصوص انتقادهایی که درخصوص نحوه انتخاب هیأت خرید و انتخاب ارشاد وجود دارد می‌گوید: بعضی از این انتقادها وارد است و به‌حق گفته می‌شود. مثلاً ممکن است فلان شاعر رئیس جایی باشد یا پستی در فلان اداره و یا نهاد داشته باشد و ارشاد را مجبور به خرید کتابش کند. کتاب او خریداری می‌شود و به همه‌جا هم فرستاده می‌شود. اگر چنین روندی وجود داشته باشد مردم و ناشران حق دارند به این روند انتقاد کنند. من تلاش می‌کنم در این مورد امانتدار باشم، اما ما فقط در نحوه خرید به‌عنوان کارشناس پیشنهادهایمان را مطرح می‌کنیم و این پیشنهادها الزام اجرایی ندارند. نهایتاً در شورا تصمیم گرفته می‌شود چه کتابی خریداری شود و اجرایی شدن پیشنهادها دست ما نیست!
حمایت از ناشران خصوصی و شهرستانی
من در خرید این هیأت بر کتاب‌های ناشران خصوصی تأکید دارم.
بلقیس سلیمانی عضو دیگر هیئت خرید کتاب ارشاد با بیان این نکته می‌گوید: ناشران کتاب‌ها را به هیئت خرید می‌فرستند و کتاب باید از میان کتاب‌هایی انتخاب شود که جزء لیست ناشران باشد.
سلیمانی از آن دسته اعضایی است که معتقد است کتاب حتماً باید از ناشران خصوصی خریداری شود و حتی از ناشران شهرستانی حمایت بیشتری شود.
به‌گفته این داستان‌نویس، ناشران شهرستانی که آثار خوب تولید می‌کنند و در پی کتابسازی نیستند باید حمایت شوند.
این منتقد همچنین عامه‌پسند نبودن کتاب را از معیارهای اصلی هیأت انتخاب برای انتخاب کتاب‌ها عنوان می‌کند.
سلیمانی درخصوص انتقادهای مطرح‌شده درباره عملکرد اعضا می‌گوید: اعضا سعی می‌کنند از میان کتاب‌های ناشرانی که برای خرید درخواست داده‌اند، بهترین‌ها را انتخاب کنند. اما من فکر می‌کنم تعداد خریدهای ارشاد کم است، درحالی‌که نشر ما درحال ورشکستگی است. ارشاد باید بودجه بیشتری را صرف خرید کتاب کند تا این کتاب‌ها حداقل بتوانند کتابخانه‌ها را به‌روز کنند. البته ما مطمئن نیستیم این کتاب‌ها نهایتاً به کجا فرستاده می‌شود و در این‌خصوص به ما توضیحی داده نمی‌شود. اما همه سعی می‌کنیم علاوه‌بر معیارهای گفته‌شده، کتاب‌های نویسندگان خودی را در لیست بگنجانیم تا از نویسندگان خودمان حمایت شود، ضمن این‌که بسیاری از ناشران بدون درنظرگرفتن قانون کپی‌رایت دست به ترجمه آثار می‌زنند و نهایتاً کتاب ترجمه برای آن‌ها ارزان درمی‌آید.
نظر شما